ارزیابی خصوصیات کمّی و کیفی اسانس برخی از توده‌های ریحان (Ocimum basilicum L.) در شرایط آب و هوایی اهواز

به‌منظور ارزیابی عملکرد و اجزای اسانس 15 توده‌ از گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum L.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 15 تیمار (توده) و 3 تکرار در مزرعه آزمایشی گروه علوم باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا گردید. توده‌ها شامل سبز یزد، سبز کانادا، سبز رامهرمز، سبز جهرم، سبز شیراز، سبز شهرری، سبز دشتستان، سبز نیشابور، بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان، گل خوشه‌ای، گل دم‌عقربی و تریزیفلورا بودند. صفات عملکرد برگ، میزان، عملکرد و اجزای اسانس اندازه‌گیری شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین توده‌ها در صفات مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال 1% وجود دارد. بیشترین عملکرد برگ خشک در توده‌های گل خوشه‌ای و گل دم‌عقربی (613.60 و 550.33 گرم بر مترمربع) ثبت شد. بیشترین میزان اسانس در توده‌های تریزیفلورا، گل خوشه‌ای و گل دم‌عقربی (به‌ترتیب 3.16، 2.93 و 2.08 درصد) و بیشترین عملکرد اسانس نیز در توده‌های گل خوشه‌ای، تریزیفلورا و گل دم‌عقربی (به‌ترتیب 17.95، 14.72 و 11.42 گرم بر مترمربع) مشاهده شد. براساس نتایج آنالیز اسانس به‌وسیله دستگاه GC/MS، حدود 32 ترکیب در اسانس توده‌های مختلف ریحان شناسایی شد. ترکیب‌های غالب اسانس توده‌ها شامل لینالول (0.1 تا 68.4%)، متیل کاویکول (صفر تا 55.3%)، ژرانیول (صفر تا 33.4%)، ژرانیال (صفر تا 43.1%)، لیمونن (صفر تا 18%)، کامفور (صفر تا 2.8%)، متیل اوژنول (0.4 تا 4.9%)، بتا-کاریوفیلن (صفر تا 4.6%) و کوبنول (صفر تا 6.2%) بودند. اسانس توده‌های بنفش جهرم، بنفش شیراز، بنفش رامهرمز، بنفش دشتستان و تریزیفلورا بیشترین میزان متیل کاویکول را داشتند. توده‌های گل خوشه‌ای، گل دم‌عقربی و سبز کانادا حاوی لینالول بالا و اسانس توده‌های سبز یزد، سبز رامهرمز، سبز جهرم و سبز نیشابور حاوی ژرانیول و ژرانیال بیشتری نسبت به سایر توده‌ها بودند. به‌طور کلی، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که توده‌ها دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که می‌توان از آنها در جهت تولید دارو، لوازم آرایشی-بهداشتی و استفاده در صنایع غذایی بهره برد.